خبرگزاری «حوزه» بی شک برپایی مراسم عزاداری امام حسین(علیه السلام) از جمله مهم‏ترين شعائر اسلامى است كه هر سال بايد با شكوه‏ تر و با عظمت‏ تر از سال گذشته برگزار شود. به نحوی که  در بعضى از شرايط براى حفظ آن از شرّ اجانب ممكن است جنبه وجوب كفايى به خود بگيرد و انجام آن رمز بقاى اسلام و مذهب اهل‏ بيت عليهم السلام است.[1] حال با این اوصاف لزوم برگزاری مراسم عزاداری به صورت هدفمند و فرهنگ ساز بر مبنای سیرۀ اهل بیت(علیهم السلام) و سفارشات و تأکیدات علما و فقهای اسلامی بیش از پیش احساس می­شود، از این رو در این نگاشته مهمترین الزامات و بایسته­ های عزاداری مطلوب و  معرفت زا در مصائب حضرت سید الشهدا(علیه السلام) با بهره گیری از آراء و اندیشه های مرجع عالی قدر حضرت آیت الله مکارم شیرازی به مخاطبان ارائه می گردد:

اخلاص در عمل

بدیهی است اخلاص عمل و  نیت در مجالس عزاداری امام حسین(علیه السلام) از جمله مهمترین ضرورت­ ها برای کسب معرفت حسینی است، از این رو حضرت آیت الله مکارم شیرازی با تأکید بر این مسأله بیان داشتند: نیت خود را برای عزاداری امام حسین(علیه السلام) و برگزاری مجالس خالص کنید و این طور نباشد که از اشخاص خاص و محدودی به صرف جمع کردن بیشتر مردم، استفاده شود بلکه از همه خطباء و مداحان استفاده شود.[2]

رفع چالش های جامعه در گرو عزاداری هدفمند

این مرجع تقلید  در تبیین کارآمدی عزادرای مطلوب و هدفمند  گفتند: عزاداری امام حسین(علیه السلام) سرمایه‌ای بسیارعظیم است که بسیاری ازمشکلات را می ‎تواند حل کند.[3]

معظم له در تشریح این مسأله بیان نمودند: دربرنامه­ های عزاداری امام حسین(علیه السلام) می توان مطالب اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را برای افراد بسیاری بیان کرد.[4]

ایشان هم چنین  انجام رسالت ذاتی خطبا، مداحان و بانیان مجالس عزاداری در مدیریت بهینۀ کیفی و کمّی مراسم عزاداری را به عنوان شاه کلید کار آمدی معرفتی مراسم و مجالس سوگواری امام حسین (علیه السلام) عنوان نموده و  یادآورشدند: شیعه منبعی به نام عزاداری امام حسین(علیه السلام) دارد که اداره آن در زمان حاضر بر عهده خطبا، مداحان و بانیان مجالس است، اگر این سه گروه اصلاح شوند مجالس امام حسین(علیه السلام) انرژی عجیبی دارد که همه کاری می­تواند انجام دهد.[5]

لزوم تداوم عزاداری سنتی برمبنای سیرۀ معصومین(علیهم السلام)

حضرت آیت الله مکارم شیرازی بر ضرورت استمرار برپایی مراسم و مجالس عزاداری سنتی بر مبنای سیرۀ ائمۀ معصومین(علیهم السلام) تأ کید نموده و گفتند: نحوه عزادارى‏ ها، بايد به همان صورت سنّتى و بر طبق دستورات ائمّه هدى عليهم السلام با راهنمايى علماى محترم بلاد صورت گيرد و پرچم‏ هاى‏ حسينى همه‏ جا در اهتزاز باشد. دسته‏ جات سينه‏ زنى و زنجيرزنى با نظم و شكوه، در هر كوى و برزن به راه افتد[6].بانیان مجالس هم روشهای سنتی را حفظ کنند و سعی در برگزاری ساده مجالس داشته باشند، از اسراف و تظاهر و خودنمایی بپرهیزند و بیش از همه سعی در جذب جوانان داشته باشند چرا که این قشر بیش از همه در معرض خطرند و بیش از همه هم برای اسلام جانفشانی می­ کنند.[7]

معظم له در تشریح این مسأله به نابسامانی محتوایی و کیفی در متن و آهنگ برخی مداحان امروزی در  مراسم عزاداری امام حسین(علیه السلام) اشاره نموده و افزودند: مطالب و اشعار مداحی باید مطابق منابع معتبر و مشهور باشد و مطالب ضعیف وبی سند مطرح نشود. معظم له در ادامه فرمودند: مداحان از آواهای مبتذل در مداحی بپرهیزند وسعی کنند روش­های  سنگین و آبرومند رابه کار گیرند تا موجب وهن مجلس امام حسین(علیه السلام) نشوند[8].

لزوم پیوند شور حسینی و معرفت عاشورایی

حضرت آیت الله مکارم شیرازی پیوند ناگسستنی شور حسینی و معرفت عاشورایی را به عنوان مهترین شاخصۀ  عزاداری مطلوب و صحیح مکتب حسینی مورد توجه قرار داده و گفتند: بايد مراسم عزادارى به كورى چشم دشمنان، با شور و شكوه هرچه تمام‏ تر و در اوج عظمت و هر سال بهتر از سابق برگزار شود و هر كارى كه عظمت اين مراسم را مخدوش كند محكوم گردد. [9]

هم چنین معظم له در ادامه با تأکید بر معرفت گرایی در مراسم عزاداری و سوگواری امام حسین (علیه السلام)بیان کردند: سزاوار است خطباى محترم در خطابه ‏هاى خود و مدّاحان عزيز در اشعار حماسى و شورانگيز خويش در وحدت صفوف بكوشند، و اهداف سيّد مظلومان و سالار شهيدان را كه همان دادن آگاهى به مردم و نشر احكام قرآن، كسب عزّت، شرف، آزادى، امر به معروف و مبارزه با ظلم و فساد است روشن سازند. تا اين اهداف با ارائۀ شواهد تاريخى برای جوانان عزيز به عنوان مصداق زنده «عارفاً بحقّه» مورد نظر قرار گیرد.[10]

معظم له در ادامه در تشریح روش شناسی عزاداری مکتب ساز اینگونه بیان داشتند: بهترين شيوه عزادارى، تشكيل مجالس باشكوه و ذكر اهداف مقدّس امام حسين عليه السلام و تاريخچه كربلا و تحليل فرازهاى آن و مراسم سوگوارى، و همچنين تشكيل دسته‏ جات عزادارى باشكوه، توأم با شعارهاى بيدار كننده و سازنده و پخش جزوه‏ها و پوسترهاى حساب شده و پر محتوا، و استفاده از پلاكاردها يا شعارهاى جالب و جذاب و روشن كننده است.[11]

هم چنین ضرورت تعمیق معارف عاشورایی از جمله الزاماتی است که از سوی معظم له  به عنوان یکی از الزامات مهم در مراسم عزاداری مورد تأکید قرار گرفته است؛ ایشان در فرازی گفتند: خطبا تنها به ذکر مصائب بسنده نکنند، بلکه ریشه­های واقعه عاشورا و نتایج و برکات آن را هم مورد نظر قرار دهند و وظیفه مردم در قبال حفظ این آثار گران­بها را هم گوشزد کنند.[12]

حماسه گرایی در پرتو نفی ذلت پذیری

این مرجع تقلید در تبیین چگونگی تحقق عزاداری انسان ساز در مکتب حسینی به مقولۀ بازتولید حماسۀ عاشورا اشاره نموده و لزوم پرهیز از ذلّت گرایی در مجالس سوگواری حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) را مورد تأکید قرار داده و اظهارداشتند: باید دقت شود تا چیزی که بوی ذلت می‌دهد، مطرح نشود بلکه جنبه‌های حماسی عاشورا مطرح شود و واقعه عاشورا باید در پرتو «هیهات منا الذلة» مطرح شود.[13]

معظم له تحقق این مسأله را در گرو انجام  رسالت مداحان در انتقال صحیح مکتب اهل بیت(علیهم السلام) به ویژه در بهره گیری از اشعار عاشورایی مورد تأکید قرار داده و افزودند: مداحان نیز دقت کنند تا اشعار آنها حماسی باشد نه اینکه از آنها بوی ذلّت به مشام برسد. ازسوی دیگر مداحان دقت کنند که در زبان حال ائمه، مسائلی را بگویند که در شأن امام و اهلبیت(علیهم السلام) باشد و این عزیزان دقت کنند که در این زمینه به سراغ منابع معتبر بروند.[14]

اجتناب از خرافه گرایی

در اندیشۀ  معظم له لزوم اجتناب از تعابیر ناصحیح و غلو آمیز و نیز پرهیز از برخی رفتارهای وهن­ آلود در مجالس عزاداری حیاتی است لذا ایشان گفتند: دشمنان مى‏ كوشند فرهنگ عزاداری امام حسین (علیه السلام) را تضعيف يا كمرنگ كنند يا با خرافات بياميزند و از عظمت آن بكاهند، از این رو افراد نا آگاه تعبيرات كفرآميز و آميخته با غلوّ بر زبان جارى نكنند و عزاداران آسيب جدّى به بدن خود نرسانند و كارى كه در نظر عموم مردم موجب وهن مذهب است انجام ندهند تا بهانه به دست دشمن نيفتد تا بدخواهان مأيوس گردند.[15]

لذا معظم له در امتداد رویکرد ارزشمند مقابله با خرافه گرایی و نیز مواجهه موثر با برخی اقدمات وهن الود و مغایر آموز های ناب شیعی اینگونه بیان داشتند: در عزاداری‌ها از قمه زنی پرهیز کنید زیرا این کارها به تشیع آسیب می‌‎زند و سبب وهن اسلام می‌ شود و برای اسلام هزینه زیادی ایجاد می‌ کند.[16] لذا شایسته است که عزاداران خون خود را به مراکز انتقال خون هدیه کنند که باعث حیات مسلمانی می­ گردد «و من احیاها فکان ما احیی الناس جمیعا»[17].[18]

 وحدت گرایی اصل کلیدی در عزاداری عاشورایی

این مرجع تقلید، تشیع لزوم صیانت از وحدت امّت اسلامی را به عنوان معیار و شاخصۀ مهم در فرهنگ صحیح عزاداری عاشورایی مورد تأکید قرار داده وگفتند: نبايد كارى كرد كه شكاف در صفوف مسلمين بيفتد[19].لذا نباید  عظمت مراسم با شکوه عزادارى امام حسین(علیه السلام)، با دامن زدن به اختلافات، تلخ گردد و دشمنان ما شاد شوند.[20]از این رو از بیان مطالبی که موجب وهن یا ایجاد تفرقه بین مسلمین است پرهیز گردد.[21]

بایسته های عزاداری هدفمند در هیأت­ های مذهبی

بدیهی است بسیاری از مجالس عزاداری امام حسین(علیه السلام) در قالب هیأت های مذهبی انجام می گیرد از این رو می توان این هیأت ها را محل رجوع مردم برای برپایی مراسم سوگواری بر مصائب حضرت سیدالشهدا علیه السلام دانست، لیکن رعایت الزامات و بایسته­ های فرهنگ صحیح عزاداری در هیئآت مذهبی از جمله ضرورت  های تحقق عزاداری مطلوب و انسان ساز در جامعۀ اسلامی است، از این رو حضرت آیت الله  مکارم شیرازی در تبیین بایسته  های هیأت  های مذهبی در مقولۀ چگونگی برگزاری مراسم عزاداری گفتند: هيئت مذهبى مطلوب بايد استاد روحانى داشته باشد كه اصول و فروع اسلام را تدريجاً براى آنها شرح دهد. مخصوصاً مسائل مورد نياز را بازگو كند و اخلاق اسلامى را به آنها بياموزد.[22]

هم چنین هیئت مذهبی باید قارى و مدّاحى داشته باشد كه با قرائت قرآن و اشعار خوب و مراثى صحيح به آنها كمك نمايد. و اعضاى هيئت براى كمك به نيازمندان در داخل و خارج هيئت، تلاش لازم را بنمايند.[23] و براى پيشرفت كار هيئت و برطرف ساختن موانع و ايجاد تحوّل بايد جمعى از صاحب فكران هيئت يا مشاورانى از خارج بنشينند و تصميمات لازم را بگيرند و هدفشان در هر حال تكامل ايمان و اخلاق اعضاى هيئت وپيشرفت اسلام ومكتب اهل‏بيت عليهم السلام باشد.[24]

لزوم ترسیم راهبرد عزاداری

حضرت آیت الله  مکارم شیرازی  لزوم نقش آفرینی روز افزون مداحان پیشکسوت و پیرغلامان اهل بیت(علیهم السلام) در ارائۀ برنامه ای جامع و کامل برای ترسیم راهبرد عزاداری مطلوب و موثّر را مورد توجه قرار داده و گفتند: مداحان پیشکسوت باید برای راهبرد عزاداری­ ها برنامه ریزی داشته باشند، تحقق این ضرورت پس از کسب اجازه از مراجع تقلید، مشروعیت و ضمانت اجرایی نظارت­ ها بر هیئآت نیز حل می‌ شود و جلسات آموزشی را هم باید جدی گرفت.[25]

سخن آخر

در عصر کنونی عزادارى‏ اهل‏بيت عليهم السلام‏ رنگ و بوى متفاوتى گرفته است، برخى افراد در حالى كه هيچ بهره‏ اى از درياى عميق فقه و اجتهاد نبرده‏ اند، به اشتباه خود را صاحب نظر در مسائل شرعى به خصوص احكام عزادارى‏ مى‏ دانند و در مسيرى كه هيچ اطلاعى از خطرات آن ندارند، ديگران را به زعم خود دعوت مى‏كنند و عزادارى‏ خامس آل‏ عبا و سالار شهيدان را وسيله‏ اى براى كارهاى مخالف شريعت اسلام قرار مى‏ دهند.[26] بی شک عزادارى، يكى از مستحبّات مهم است؛ ولى حفظ حقوق ديگران از واجبات است. بنابراين، بايد طورى عزادارى كرد كه حقوق كسى ضايع نشود.[27]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم:

معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

[1]احكام عزادارى،ص: 36.

[2]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، درس خارج فقه، مسجد اعظم قم،1394/7/15.

[3]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی دردیداراعضای هیأت مدیره کانون مداحان وشاعران آیینی استان قم،18/7/1394.

[4]همان.

[5]همان.

[6]احكام عزادارى؛ص145.

[7]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، درس خارج فقه، مسجد اعظم قم،1394/7/15.

[8]همان.

[9]احكام عزادارى؛ص145.

[10]همان.

[11]احكام عزادارى،ص: 38.

[12]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، درس خارج فقه، مسجد اعظم قم،1394/7/15.

[13]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، درس خارج فقه، مسجد اعظم قم،1394/7/15.

[14]همان.

[15]احكام عزادارى؛ص144.

[16]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، درس خارج فقه، مسجد اعظم قم،1394/7/15.

[17]سورۀ مائده، آیۀ 32.

[18]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، درس خارج فقه، مسجد اعظم قم،1394/7/15.

[19]احكام عزادارى؛ص124.

[20]احكام عزادارى؛ص146.

[21]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، درس خارج فقه، مسجد اعظم قم،1394/7/15.

[22]احكام عزادارى؛ص38.

[23]احكام عزادارى،ص: 38.

[24]احكام عزادارى،ص: 39.

[25]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی دردیداراعضای هیأت مدیره کانون مداحان وشاعران آیینی استان قم،18/7/1394.

[26]احكام عزادارى؛ص9.

[27]احكام عزادارى؛ص41.